Rác – “mỏ quặng” có giá trị cho ngành tái chế

 

Thực tế cho thấy một trong những thành phần của rác thải sinh hoạt đang ngày càng gia tăng đó là rác thải nhựa. Nhựa (plastic) là các hợp chất cao phân tử, được dùng làm vật liệu để sản xuất nhiều loại vật dụng trong đời sống hằng ngày như: áo mưa, ống dẫn điện… Các sản phẩm, bao bì nhựa dùng 1 lần đang được sử dụng phổ biến trong đời sống hằng ngày là loại bao bì sản xuất từ polyme có nguồn gốc từ dầu mỏ (polyetylen hoặc polythene có ký hiệu LDPE, PS, EPS, PET, PP, HDPE). Với những đặc điểm ưu việt trong sản xuất và tiêu dùng, bao bì nhựa mềm đang rất được ưa chuộng hiện nay. Tuy nhiên, nhựa lại là một dạng chất thải có tốc độ phân hủy rất chậm. Khi những sản phẩm làm bằng nhựa đã qua sử dụng hoặc không được dùng đến và bị đem vứt bỏ, chúng sẽ trở thành rác thải nhựa. Những mảnh rác thải nhựa này phải mất hằng trăm năm mới có thể phân hủy trong điều kiện tự nhiên và thậm chí không được phân hủy trong nhiều môi trường. Rác thải nhựa đang trở thành thứ gây ô nhiễm môi trường lớn nhất, có ở cả lòng đất, trong không khí nhất là ở dưới đáy sông ngòi và đại dương. Rác thải nhựa và hạt vi nhựa được ghi nhận xuất hiện ở mọi nơi trên Trái đất.

 

Theo các nhà khoa học năm 2014, trên thế giới có hơn 300 triệu tấn nhựa được sản xuất hằng năm. Đến năm 2018, con số này là 450 triệu tấn và dựa vào mức tăng trưởng hiện tại, sản lượng nhựa dự kiến sẽ tăng hơn gấp ba lần vào năm 2050. Hiện nay, phần lớn đồ nhựa được sử dụng và thải loại từ các nước thu nhập cao và thu nhập trung bình… Sản lượng nhựa sẽ tiếp tục tăng thêm 40% đến năm 2030. Các nhà khoa học về môi trường cũng ước tính đến năm 2050, khối lượng rác thải nhựa còn lớn hơn khối lượng tất cả các loài cá trong đại dương. Lượng chất thải nhựa dưới biển hiện nay ước tính khoảng 150 triệu tấn, xấp xỉ 1/5 khối lượng cá trong đại dương.

 

Số liệu từ Hiệp hội Nhựa Việt Nam cho thấy năm 2015, Việt Nam sản xuất và tiêu thụ khoảng 5 triệu tấn nhựa, trong đó, khoảng 80% nguyên liệu nhập khẩu sử dụng từ nhựa phế liệu. Nhựa chiếm đến 64% tỷ lệ vật liệu dùng trong ngành bao gói của Việt Nam và dự kiến tỷ lệ này sẽ tiếp tục tăng lên. Trong khi đó chỉ khoảng 14% lượng rác thải nhựa tại Việt Nam được thu gom, phân loại, chủ yếu bởi những người nhặt rác (“đồng nát”, “ve chai”), và tái chế bởi những doanh nghiệp nhỏ. Mảng nhựa bao bì chiếm tỷ trọng lớn trong cơ cấu sản phẩm nhựa xuất khẩu của Việt Nam, chiếm 38% năm 2013 và 42% năm 2017. Chỉ số tiêu thụ nhựa trên đầu người tại Việt Nam tăng nhanh từ 3,8kg/năm/người năm 1990, lên 41kg/năm/người vào năm 2015. Tại các đô thị của Việt Nam, tổng khối lượng các túi nhựa sử dụng từ 10,48 đến 52,4 tấn/ngày; chỉ khoảng 17% số túi này được tái sử dụng, số còn lại là loại dùng một lần và thải bỏ ra ngoài môi trường. 

 

Ngày 9/6/2021, Chuyên trang Quản lý môi trường (Tạp chí Môi trường và Đô thị Việt Nam) phối hợp Công ty Informa Markets Vietnam tổ chức buổi tọa đàm với chủ đề: “Thực trạng và giải pháp xử lý rác thải nhựa tại Việt Nam”. Phát biểu ý kiến tại cuộc toạ đàm trực tuyến này ông Nguyễn Hữu Tiến, Phó Chủ tịch thường trực Hiệp hội Môi trường đô thị và Khu công nghiệp Việt Nam cho rằng: Nhiều năm qua, Chỉnh phủ, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã triển khai rất nhiều chương trình, kế hoạch để từng bước giảm thiểu rác thải nhựa, tiến tới kiểm soát, quản lý một cách có hiệu quả chất thải nhựa. Trong đó dự kiến đặt mục tiêu đến năm 2025: không sản xuất, nhập khẩu túi ni – lông khó phân hủy có kích thước nhỏ hơn 50cm x 50cm  và độ dày nhỏ hơn 50 micromet; sau năm 2025 và chậm nhất đến 2030 hạn chế và tiến tới dừng sản xuất, nhập khẩu sản phẩm nhựa dùng một lần, bao bì nhựa khó phân hủy sinh học; qui định trách nhiệm của các nhà sản xuất, nhập khẩu phải tái chế các sản phẩm, bảo bì do mình sản xuất, nhập khẩu và phải đóng góp tài chính vào quỹ bảo vệ môi trường Việt Nam … TS. Nguyễn Lê Tuấn, Viện trưởng Viện nghiên cứu Biển và Hải đảo (Bộ Tài nguyên và Môi trường) cho biết: Rác thải nhựa và rác thải nhựa đại dương đang được các nước trên thế giới xem là vấn đề chung toàn cầu. Chính vì vậy, trên thế giới có rất nhiều công cụ khác nhau đã được áp dụng để kiểm soát chất thải nhựa, có thể kể đến như: các công cụ pháp luật, kinh tế thị trường, kỹ thuật, công cụ giáo dục và truyền thông.

 

Tại Việt Nam, vấn đề bảo vệ môi trường biển và quản lý chất thải đã được nêu ra trong nhiều văn bản pháp luật khác nhau, trong đó đã có một số quy định liên quan kiểm soát rác thải nhựa, túi ni – lông. Tuy nhiên, trên thực tế việc quản lý, kiểm soát chất thải nhựa ở nước ta khi dựa vào các văn bản pháp luật mặc dù đã được thực hiện ở rất nhiều nhưng địa phương, khu bảo tồn… nhưng vẫn còn rất hạn chế. Qua quá trình tìm hiểu về hiện trạng rác thải nhựa và thực tiễn quản lý chất thải, rác thải tại Việt Nam cho thấy môi trường nước ra đang diễn biến theo chiều hướng phức tạp do bị ảnh hưởng bởi quá trình công nghiệp hóa – hiện đại hóa đất nước. Với tốc độ phát triển kinh tế – xã hội tăng nhanh, khả năng đầu tư có hạn, việc quản lý, kiểm soát chưa chặt chẽ cho nên mức độ ô nhiễm do chất thải, rác thải ở nước ta thường vượt quá tiêu chuẩn cho phép. Điều này cho thấy, chất thải nhựa trong đó có túi ni – lông vẫn chưa nhận được sự quan tâm đúng mức tương ứng với mức độ nguy hại và số lượng lớn của nó gây ra.

 

 

Trường Đại học Liên Hợp Quốc đưa ra những số liệu đáng chú ý trong năm 2014, có tới 300 tấn vàng và 1.000 tấn bạc đã bị đổ vào các bãi rác thải trên khắp thế giới. Các kim loại quý giá này được sử dụng làm thành phần cho các linh kiện thiết bị điện tử. Gần 42 triệu tấn rác thải này đã bị loại bỏ trong năm 2014. Rác thải điện tử chứa kim loại quý, cao hơn từ  40 đến 50 lần so với khai thác quặng. Cứ một triệu điện thoại di động bỏ đi có thể chứa khoảng 15.875kg đồng, 350kg bạc, 34kg vàng và gần 15kg paladium. Mỗi tấn phế thải linh kiện chứa lượng vàng nhiều gấp 17 lần so với một tấn quặng vàng. Trong 41 chiếc điện thoại di động có một lượng vàng tương đương lượng vàng trong 1 tấn quặng vàng. Phó tổng Thư ký Liên Hợp quốc David Malone từng nhận định: “Trên toàn thế giới, rác điện tử là ‘mỏ vàng thành thị’ nơi có tiềm năng lớn về các vật liệu có thể tái chế”.

 

Ở Việt Nam, theo thống kê của Viện Công nghệ môi trường (Đại học Bách khoa Hà Nội), mỗi năm nước ta thải ra từ 120.000 đến 150.000 thiết bị điện và điện tử gia dụng (ti – vi, tủ lạnh, máy giặt, điều hòa,…), khoảng từ 200.000 đến 300.000 chiếc máy tính. Chưa kể số lượng điện thoại di động được thải ra khá lớn. Đây là loại rác thải điện tử khá lớn do vòng đời sử dụng ngắn chỉ 1-2 năm. Loại rác này thường được các làng nghề thu mua nhưng tái chế bằng công nghệ lạc hậu, hiệu suất thu hồi thấp đồng thời gây ô nhiễm môi trường ảnh hưởng sức khỏe của người dân làng nghề và các vùng phụ cận. 

 

Từ những năm 90 của thế kỷ trước, thành phần chất thải thực phẩm chiếm tỷ lệ rất cao (từ 80 đến 96%) nhưng đến năm 2017 thành phần này giảm xuống còn khoảng từ 50 đến 70%. Thành phần giấy và kim loại trong CTRSH có xu hướng tăng dần. Nhiều thành phần khó xử lý và khó tái chế như vải, da, cao su có tỉ lệ thấp, tuy nhiên các thành phần này đang có chiều hướng tăng qua các năm. 

 

Thành phần chất thải sinh hoạt của người dân sống ở các thành phố lớn, khu công nghiệp đang thay đổi theo hướng gia tăng thành phần giấy, kim loại… giảm chất thải thực phẩm. Điều đó cho thấy không thể cứ áp dụng biện pháp đơn giản là chôn lấp và tiếp tục “lãng phí” tài nguyên giấy, kim loại, nhựa…mà phải triển khai ngay công việc phân loại rác tại nguồn. Có như vậy mới tạo nguyên liệu “đầu vào” có giá trị cho ngành tái chế. 

 

Theo nhận định của các chuyên gia lĩnh vực môi trường sự gia tăng chất thải nhựa trong thành phần CTRSH là một trong những khó khăn đối với việc  xử lý CTRSH ở nước ta. Có 86% lượng rác thải nhựa, tương đương với 15.000 tấn mỗi ngày được chôn lấp tại các bãi rác thải lộ thiên, bãi chôn lấp, hoặc thải trực tiếp ra môi trường mà không qua bất kỳ hình thức xử lý nào.